Pewien franciszkanin nauczył mnie niedawno łacińskiej zasady: serva ordinem, et ordo servabit te – zachowaj porządek, a porządek ciebie zachowa. 

W natłoku codziennych wyzwań i obowiązków, często gubimy sens bycia chrześcijaninem. Modlitwę w ciszy, kontemplację czy medytację słowem Bożym traktujemy jak „dobra luksusowe”, na które nie możemy sobie pozwolić… Jednak istnieje sposób, aby to zmienić. Gdzie możemy znaleźć rozwiązanie? W skarbcu wielowiekowej tradycji Kościoła katolickiego! Odpowiedzią jest rok liturgiczny… 

Geneza roku liturgicznego i jego znaczenie

Rok liturgiczny to opowieść przedstawiająca historię naszego zbawienia, w której możemy osobiście uczestniczyć. To nie tylko pamiątka! Każda Msza święta jest uobecnieniem odkupieńczej ofiary Chrystusa. Można powiedzieć, że rok liturgiczny wyewoluował od świętowania Zmartwychwstania, które datuje się już od II wieku. Z czasem uroczystość zaczęto poprzedzać trzydniowym przygotowaniem (triduum). Następnie rozszerzono je o Wielki Post, a okres wielkanocny przedłużono do Pięćdziesiątnicy. W IV wieku wprowadzono zwyczaj świętowania Narodzenia Pańskiego, który analogicznie rozbudowano później o okres przygotowania – Adwent. Kiedy kilka wieków później ustanowiono uroczystość Objawienia Pańskiego (Epifanię), ukonstytuował się okres bożonarodzeniowy, podczas którego w sposób szczególny czcimy tajemnicę Wcielenia i Objawienia Chrystusa. 

Dla przypomnienia kilka danych:

• rok liturgiczny w Kościele rzymskokatolickim rozpoczyna się w pierwszą niedzielę Adwentu, która przypada między 27 listopada a 3 grudnia;
• składa się z następujących okresów: Adwentu, Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu, Świętego Triduum Paschalnego (które bywa traktowane jako odrębny okres) oraz Wielkanocy;
• oprócz nich mamy 34 niedziele, które stanowią dopełnienie wspomnianych okresów przez to, że w swoich czytaniach i modlitwach dają nam pełny obraz życia, działalności i nauki Jezusa Chrystusa;
• z każdym okresem wiąże się określony kolor szat liturgicznych (więcej o symbolice kolorów w Kościele napiszemy innym razem);
• ostatniej reformy w kalendarzu liturgicznym dokonał papież Paweł VI dnia 14 lutego 1969 roku.

„Celem roku kościelnego, wszystkich uroczystości i świąt liturgicznych jest między innymi lepsze poznanie Chrystusa, głębsze zrozumienie prawdy o Jego zmartwychwstaniu i mocy Jego miłości, gruntowniejsze przygotowanie się na Jego przyjście przy końcu świata”.

(Jak kształtował się rok liturgiczny, Wiara.pl)

Tradycje i praktyki związane z okresami liturgicznymi

Adwent. Przygotowanie do godów.

Dziś znamy Adwent jako okres przygotowawczy: z jednej strony przed Paruzją, a z drugiej przed nadejściem Bożego Narodzenia. Dawniej w niektórych regionach Polski nazywano go „przedgodami” lub „czasem swadziebnym” (we wschodnich regionach), gdyż tradycyjnie był to „czas swatania”. Nazwy wskazywały na podporządkowanie tego okresu „Godom” – Bożemu Narodzeniu.

Tradycyjnie był to czas przerwy od prac polowych. Długie, zimowe wieczory spędzano na tzw. „podskubkach”, czyli darciu pierza. Przybierały one formę spotkań towarzyskich, podczas których zgromadzeni snuli opowieści oraz wspominali wydarzenia mijającego roku. Praktykowano wówczas również inne, zapomniane dziś zwyczaje. Pisze o nich ks. Andrzej Zwoliński w swoim Przewodniku po adwentowych symbolach i znaczeniach.

 

Boże Narodzenie. Kontrowersje wokół dat

W Przewodniku po znaczeniach i symbolach Bożego Narodzenia ks. Zwoliński przedstawia genezę obchodzenia tej uroczystości. Wspomina, że najstarszym znanym obecnie autorem, który o tym pisał, jest Hipolit Rzymski. W Komentarzu do Księgi Daniela (204 r.) zapisał, że „pierwsze przyjście Pana naszego wcielonego (…) miało miejsce ósmego dnia przed kalendami styczniowymi” – czyli 25 grudnia.

Ksiądz Zwoliński przytacza różne hipotezy uzasadniające wybór tej daty. Wspomina między innymi o starożytnym kulcie boga Słońca. W 274 roku cesarz Aurelian nakazał, by 25 grudnia obchodzono święto Sol Invictus – narodziny boga Słońca. Świętowanie narodzin Chrystusa „Światłości świata” miało być chrześcijańską odpowiedzią na to święto pogańskie. Warto podkreślić, że Hipolit Rzymski mówił o tej dacie znacznie wcześniej niż wprowadzono Sol Invictus.

Podczas lektury Przewodnika dowiemy się również o pomyłce Dionizego Mniejszego. Żyjący w VI wieku mnich popełnił błąd w obliczeniach, przez co dziś „należałoby” mówić, że Jezus w istocie urodził się kilka lat przed Chr. (przed swoim narodzeniem…).

Więcej ciekawostek związanych z Bożym Narodzeniem TUTAJ.

 

Wielki Post. Odnowienie

Rekolekcje wielkopostne (łac. recolligere – „zebrać na nowo, powtórnie”) pozwalają nam co roku przyjrzeć się swojej kondycji duchowej. W dobie mediów cyfrowych mamy ułatwiony dostęp do wartościowych treści rekolekcyjnych. Bariera odległości oraz czasu przestaje istnieć. Jest to korzystne rozwiązanie dla osób, które z różnych przyczyn nie mogą wziąć udziału w rekolekcjach stacjonarnie, w kościele. Internetowy przekaz rekolekcyjny może im towarzyszyć „w tle” codziennych czynności. 

Więcej o sposobach dobrego organizowania oraz przeżywania rekolekcji wielkopostnych przeczytamy w książce Wielki Post. Przewodnik po wybranych treściach, symbolach i znaczeniach. 

 

Wielkanoc. Krakowskie Emaus

Wszyscy znamy historię z Ewangelii wg św. Łukasza opowiadającą o spotkaniu Jezusa Zmartwychwstałego z uczniami idącymi do Emaus. Istnieje kilka teorii mówiących o tym, gdzie jest położone historyczne Emaus. Według tradycji, popartej opiniami Orygenesa, Euzebiusza z Cezarei, św. Hieronima i innych, ta biblijna miejscowość miała się znajdować na terenie rzymskiego miasta Emaus Nikopolis (około 30 km od Jerozolimy). Inni łączą je z Al-Kubajba – miejscowością leżącą 11 km na północny zachód od Jerozolimy, przy dawnym trakcie rzymskim. Krzyżowcy natomiast utożsamiali Emaus z Kirjat Je’arim (dzisiejszym Abu Ghausz), gdzie w 1143 roku zbudowali swój klasztor.

Na szczęście doskonale wiemy, gdzie jest położone nasze lokalne Emaus. Każdego roku w Poniedziałek Wielkanocny przy klasztorze Norbertanek na Zwierzyńcu odbywa się odpust. Tradycja ta sięga średniowiecza, kiedy to mieszczanie po wielkanocnym ucztowaniu udawali się na spacer do Zwierzyńca (wtedy znajdował się ponad kilometr od murów Krakowa!). Z czasem spacer przerodził się w ludową zabawę, przyjmując postać odpustu.

Więcej o tym w Przewodniku.

 

Podsumowanie 

Życie zgodne z rytmem roku liturgicznego jest dobrym sposobem na zintegrowanie naszej duchowości z codziennością. Praktykowanie rozmaitych tradycji i zwyczajów pozwala umocnić więzi rodzinne oraz porządkuje nasze praktyki religijne. 

Mam nadzieję, że przedstawione fakty i ciekawostki związane ze znaczeniem roku liturgicznego zachęcą Cię, Droga Czytelniczko i Drogi Czytelniku, do indywidualnego zgłębienia tego tematu. 

 

Źródła:

• Jak kształtował się rok liturgiczny, Wiara.pl, 11.01.2009 r., https://liturgia.wiara.pl/doc/420957.Jak-ksztaltowal-sie-rok-liturgiczny, (dostęp: 20.10.2023 r.).
• Jakubczyk P, Co to jest Triduum Paschalne?, Małkowice.przemyska.pl, 03.04.2020r., http://malkowice.przemyska.pl/2020/04/03/co-to-jest-triduum-paschalne/, (dostęp: 20.10.2023 r.).
• Rok Liturgiczny, Wikipedia.pl, https://pl.wikipedia.org/wiki/Rok_liturgiczny, (dostęp: 20.10.2023 r.).
• Zwoliński A., Adwent. Przewodnik po wybranych treściach, znaczeniach i symbolach, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2021.
• Zwoliński A., Boże Narodzenie. Przewodnik po wybranych treściach, znaczeniach i symbolach, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2021. 
• Zwoliński A., Wielkanoc. Przewodnik po wybranych treściach, znaczeniach i symbolach, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2021.
• Zwoliński A., Wielki Post. Przewodnik po wybranych treściach, znaczeniach i symbolach, Wydawnictwo św. Stanisława BM, Kraków 2021.