Nazywano go „Janem uśmiechniętym”, „dobrym papieżem Janem”. Słynął z wyjątkowego poczucia humoru. Z natury zachowawczy, przeszedł do historii jako inicjator odnowy Kościoła katolickiego.
Angelo Giuseppe Roncalli urodził się 25 listopada 1881 roku w górskiej miejscowości Sotto il Monte (obecnie Sotto il Monte Giovanni XXIII). Wychował się w bardzo skromnych warunkach, co ukształtowało jego wrażliwość na potrzeby ubogich. Zwracał uwagę na problemy społeczne, rozumiejąc tych, którzy walczyli wówczas o swoje prawa.
Kościół ma wielu wrogów, ale nie może być niczyim wrogiem
Historia Jana XXIII jest jednym z tematów książki kard. Giovanniego Battisty Re Trzej święci papieże z bliska. Autor rozpoczyna podrozdział poświęcony papieżowi Janowi od zacytowania przytoczonych wyżej słów. Wskazuje, że dążenie do jedności i szacunek wobec każdego człowieka były nadrzędnymi wartościami, którymi Jan XXIII kierował się w podejmowaniu decyzji.
Droga odwiecznego poszukiwania i cztery filary
„Nigdy nie spotkałem pesymisty, który by dokonał czegoś dobrego. A skoro jesteśmy powołani do czynienia dobra bardziej niż do niszczenia zła, raczej do budowania, a nie do burzenia, wydaje mi się, że powinienem kontynuować moją drogę odwiecznego poszukiwania dobra”. Słowa zapisane przez Roncallego w jego Dzienniku duszy z pewnością inspirują, lecz również szokują, jeśli spojrzymy na datę wpisu: 11 lutego 1918 roku…
Roncalli w młodości odbył zasadniczą służbę wojskową, w czasie której dosłużył się stopnia sierżanta. W czasie wojny był sanitariuszem, a następnie pełnił funkcję kapelana wojskowego. Widział spustoszenie siane przez nienawiść i podziały między ludźmi. Przez lata prześladowały go obrazy umierających w konwulsjach żołnierzy… Dlatego konsekwentnie dążył do budowania kultury dialogu.
W encyklice Pacem in terris zaznaczył, że pokój musi się opierać na czterech filarach:
I wolności,
II prawdzie,
III sprawiedliwości,
IV miłości.
Mówił językiem miłości
Miłość, przejawiająca się w prostych gestach, jest kluczem do zrozumienia fenomenu Jana XXIII. Chciał, aby Kościół był wspólnotą tętniącą życiem, nie jedynie instytucją ustanawiającą normy. W symboliczny sposób wyraża to dzień otwarcia soboru. Papież Jan powiedział wtedy do wiernych zgromadzonych na placu św. Piotra, aby po powrocie przytulili swoje dzieci i przekazali im pozdrowienia od papieża.
„Był przekonany, że dobroć uważna, cierpliwa i pobłażliwa trafia znacznie dalej i szybciej niż rygor i bat”.
Imperialny pył
Święty Jan XXIII przeszedł do historii przede wszystkim jako inicjator Soboru Watykańskiego II. Nieco zabawnym wydaje się w tym kontekście fakt, że kardynał Roncalli miał zostać „papieżem przejściowym”. Kolegium Kardynalskie chciało wybrać najbardziej sędziwego kandydata, który szybko kreuje (uczyni kardynałem) ówczesnego patriarchę Wenecji, arcybiskupa Montiniego (późniejszego Pawła VI), uważanego za najbardziej godnego następcę Piusa XII. Istotnie pontyfikat świętego Jana XXIII nie trwał długo, bo niespełna pięć lat, niemniej jednak, jak napisał kard. Re, był to „pontyfikat niespodzianek”.
Papież Roncalli dążył do odnowienia Kościoła katolickiego. Od soboru oczekiwał „zdmuchnięcia imperialnego pyłu, który zgromadził się na tronie św. Piotra od czasów Konstantyna”. Chciał, aby wypracowano nowy język głoszenia Ewangelii, który będzie zrozumiały i przystępny dla współczesnych kobiet i mężczyzn. Nie miał gotowego, szczegółowego konspektu planowanych zmian, lecz otwarte serce na głos Bożego Ducha.
Między tradycją a przyszłością
Wiedział, że nie wszyscy aprobują wprowadzane zmiany. Sam będąc z natury konserwatywnym, miał ogromny szacunek dla tradycji, lecz równocześnie widział potrzebę zmiany. Sformułował ciekawą definicję:
„Czym jest tradycja? Jest postępem, który dokonał się wczoraj, podobnie jak postęp, który dziś jest wyzwaniem dla nas, stanie się tradycją jutro”.
Podsumowanie
Zmiany zapoczątkowane przez Jana XXIII powoli stają się tradycją. Jego jednostkowa historia jest integralną częścią opowieści o współczesnych dziejach Kościoła katolickiego. W jaki sposób postrzega ją i interpretuje obecny dziekan Kolegium Kardynalskiego? O tym przekonasz się, Droga Czytelniczko i Drogi Czytelniku, sięgając do książki Trzej święci papieże z bliska.
Źródła:
- Dobry Papież Jan – fascynujące życie Jana XXIII, Deon.pl, KAI/mm, https://deon.pl/kosciol/komentarze/dobry-papiez-jan-fascynujace-zycie-jana-xxiii,361654, (dostęp: 26.10.2023 r.).
- Jan XXIII, Wikipedia.pl, https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_XXIII, (dostęp: 26.10.2023 r.).
- „Konklawe to nie konkurs piękności!”. Najlepsze teksty Jana XXIII, Stacja7.pl, 23.04.2014 r., https://stacja7.pl/swieci/kwiatki-dobrego-papieza-jana-xxiii/, (dostęp: 26.10.2023 r.).
- Re G.B., Trzej święci papieże z bliska, Burghardt M. (tłum.), Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków 2023.